Η επιστροφή των Ελγίνειων Μαρμάρων

Ένα σύγχρονο πολιτιστικό δράμα

     Ο Παρθενώνας · μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς του 5^ου π.Χ αιώνα, αφιερωμένος στη θεά Αθηνά, προς τιμήν της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, και διαχρονική απόδειξη ενός προηγμένου τεχνολογικά και αισθητικά πολιτισμού. Το Βρετανικό μουσείο · οι συλλογές του αριθμούν περισσότερα από επτά εκατομμύρια αντικείμενα. Ένα κολάζ πολιτιστικών στοιχείων από όλες τις ηπείρους. Δυο πρωταγωνιστές, σε μια διαμάχη από το 1983 μέχρι σήμερα. Αντικείμενο διεκδίκησης, τα Ελγίνεια Μάρμαρα, με φόντο την αρχαιοθηρία των μνημείων της Ακρόπολης, τον 19^ο αιώνα από τον Λόρδο Έλγιν. Και μια ταινία, με θέμα την επιστροφή των γλυπτών του Παρθενώνα, επίκαιρη όσο ποτέ, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί προφητική μα σίγουρα αναμένεται να προκαλέσει αίσθηση και να συζητηθεί.

     Το 1799, ο Τόμας Μπρους, 7^ος κόμης του Έλγιν, διορίζεται πρεσβευτής της Μεγάλης Βρετανίας στην Κωνσταντινούπολη της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Η πολιτική συγκυρία της εποχής, οδηγεί σε συμμαχία της Υψηλής Πύλης με τη Μ.Βρετανία, γεγονός που οδηγεί σε ανάλογη εύνοια στο πρόσωπό του. Εκμεταλλευόμενος την Οθωμανική ηγεσία, στις 6 Ιουλίου 1801, ο ίδιος και το καλλιτεχνικό του επιτελείο( υπό την επίβλεψη του Τζιοβάννι Λουσιέρι και του αιδεσιμότατου Χαντ), αποκτούν επίσημο φιρμάνι από τον Σουλτάνο. Το υπογράφει ο Καϊμακάν Πασάς και απευθύνεται στον Βοεβόδα και τον καδή των Αθηνών. Παρέχει την άδεια στα μέλη του συνεργείου για την αποκαθήλωση των μαρμάρων από τον Παρθενώνα, τον ναό των ειδώλων, όπως συνήθιζαν να τον αποκαλούν, με σκοπό τη μέτρηση και την αποτύπωσή τους σε σχέδια. Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί ότι το φιρμάνι, το οποίο εκδόθηκε στα τουρκικά, δεν έχει βρεθεί μέχρι σήμερα, ούτε κατατέθηκε ποτέ στην Ελεγκτική Επιτροπή του Βρετανικού Κοινοβουλίου. Το μοναδικό κείμενο που βρέθηκε, γραμμένο στα ιταλικά, στα αρχεία  του ιερέα Χαντ, επιτρέπει στον Έλγιν να ‘’μετακινήσει ορισμένες πέτρες με επιγραφές και αριθμούς’’. Ουδείς λόγος περί αφαίρεσης γλυπτών από τον μνημείο.

     Από το 1801 ως το 1804, άνθρωποι του Έλγιν με πρωτόγονες μεθόδους και εργαλεία, αποσπούν περισσότερο από το μισό σωζόμενο γλυπτό διάκοσμο και πολλά άλλα γλυπτά από τον Παρθενώνα, όπως επίσης μια Καρυάτιδα από το Ερεχθείο, τέσσερις πλάκες από τη Ζωφόρο του Ναού της Αθηνάς Νίκης και τον θησαυρό του Ατρέα. Αναλυτικά από τους 97 σωζόμενους λίθους από τη ζωφόρο του Παρθενώνα, οι 56 βρίσκονται στο Λονδίνο και οι 40 στην Αθήνα, από τις 67 σωζόμενες μετόπες οι 48 βρίσκονται στην Αθήνα και οι 15 στο Λονδίνο και τέλος από τις 28 σωζόμενες μορφές αετωμάτων, οι 19 βρίσκονται στην Αθήνα και οι 9 στο Λονδίνο.

     Η μεταφορά των αρχαιοτήτων, από λιμάνι σε λιμάνι, ολοκληρώνεται το 1812 με κόστος 74.240 λίρες περίπου. Ο Έλγιν ξοδεύει σχεδόν όλη του την περιουσία γι αυτό το σκοπό. Ύστερα από τη χρεωκοπία του, αδυνατεί να συντηρήσει όλους αυτούς του θησαυρούς στην ιδιωτική του συλλογή όπως επιδίωκε στην αρχή. Αναγκάζεται να πουλήσει τα μάρμαρα στην Βρετανική κυβέρνηση. Όταν τίθεται όμως το ζήτημα της αγοραπωλησίας στη Βουλή των Κοινοτήτων, πολλοί αμφισβητούν τη νομιμότητά της. Παρά τις όποιες ενστάσεις όμως εντός και εκτός της Βουλής, τα μάρμαρα μεταφέρονται στο Βρετανικό Μουσείο έναντι 35.000 λιρών. Χαρακτηριστική είναι η δήλωση του φιλέλληνα ποιητή Λόρδου Βύρωνα, «Αντιτάχθηκα και πάντα θα αντιτάσσομαι στη κλοπή ερειπίων από την Αθήνα, προκειμένου να εκπαιδευτούν οι Βρετανοί στη γλυπτική»

     Τον Αύγουστο του 1982, η Ελληνίδα ηθοποιός και Υπουργός Πολιτισμού, Μελίνα Μερκούρη, κάνει το πρώτο βήμα στη Διεθνή Διάσκεψη των Υπουργών Πολιτισμού στο Μεξικό, και θίγει επίσημα το θέμα της επιστροφής των Μαρμάρων του Παρθενώνα. Ένα χρόνο αργότερα, ιδρύεται η Βρετανική Επιτροπή για την Επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα, με σκοπό να διασφαλίσει την επιστροφή και να παρουσιάσει εκτενώς και οργανωμένα το ζήτημα στο Βρετανικό κοινό.

     Το 1998 γίνεται μια σημαντική δυσάρεστη αποκάλυψη· Τα έτη 1937 και 1938 το προσωπικό του Βρετανικού Μουσείου προκάλεσε μεγάλη ζημιά στα Μάρμαρα χρησιμοποιώντας εργαλεία και υλικά ακατάλληλα για τη λεύκανσή τους. Το Μουσείο αρνείται τα πάντα και προσπαθεί να συγκαλύψει το γεγονός, ενώ ταυτόχρονα θεωρώντας την αίθουσα με τα γλυπτά, περιβάλλον ιδανικό για κοσμικές συναθροίσεις, την ‘’προτείνει’’ για ανάλογες περιστάσεις στην επίσημη μπροσούρα του, η οποία μάλιστα διαθέτει τιμοκατάλογο που ξεκινάει από 7000 λίρες.

     Βασικός υποστηρικτής της Ελλάδας εξαρχής, στην προσπάθεια της είναι η UNESCO  η οποία τονίζει την αρχή της διατήρησης της ακεραιότητας των μνημείων παγκόσμιας κληρονομιάς. Ήδη από το 1987, το ζήτημα έχει ενταχθεί στην επίσημη ατζέντα θεμάτων της και συζητείται ανά διετία. Το 2002 δεκατέσσερις Άγγλοι βουλευτές, ζητούν από την Αγγλική Κυβέρνηση την επιστροφή των Μαρμάρων. Η κίνηση αυτή ονομάστηκε «Υποστηρικτές του Παρθενώνα 2004». Η απάντηση ήταν αρνητική και κατηγορηματική.

     Το 2014 η Ελληνική Κυβέρνηση με συντονισμένες νομικές κινήσεις, θέτει ξανά το θέμα επί τάπητος. Η πιθανότητα προσφυγής στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, ώστε να αρχίσει ουσιαστική διαπραγμάτευση μεταξύ των δύο χωρών, είναι μεγάλη αν όχι μονόδρομος.

     Στον αντίποδα όλων αυτών, οι Βρετανοί ισχυρίζονται ότι πολύ απλά τα Μάρμαρα τους ανήκουν. Τα επιχειρήματα που χρησιμοποιούν, τους θέλουν διασώστες της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, καθώς, όπως δηλώνουν, τα προφυλάσσουν από τη σοβαρή ζημιά της ρύπανσης και άλλους παράγοντες που πιθανόν να τα είχαν καταστρέψει αν βρίσκονταν στην Αθήνα, δήθεν αγνοώντας την υγρασία του Λονδίνου ή τις τεχνικές ‘’καθαρισμού’’ που επί δεκαετίες χρησιμοποιούν. Άλλωστε θεωρούν την επιστροφή τους ανώφελη, αφού πάνω από τα μισά αρχικά Μάρμαρα έχουν χαθεί, οπότε η Ελληνική Συλλογή ούτως ή άλλως είναι και θα είναι ελλιπής.

     Στις 25 Νοεμβρίου, πραγματοποιήθηκε η πρώτη επίσημη προβολή της ταινίας «Πρόμαχος» στο Μουσείο της Ακρόπολης. Ένα δικαστικό θρίλερ κατά το οποίο δύο Έλληνες δικηγόροι ξεκινούν δικαστική διαμάχη με το Βρετανικό Μουσείο, ώστε να επιστραφούν τα Γλυπτά του Παρθενώνα στην Ελλάδα. Πρωταγωνιστούν ο Γιώργος Χωραφάς και η Κασσάνδρα Βογιατζή. Οι Coerte και John Voorhees, αμερικανοί παραγωγοί με ελληνική καταγωγή, υπογράφουν επίσης το σενάριο και τη σκηνοθεσία. Χρειάστηκαν έξι ολόκληρα χρόνια εντατικής έρευνας και προσπάθειας. Το αποτέλεσμα όμως τους δικαίωσε πανηγυρικά. Η ταινία προβλήθηκε για πρώτη φορά στις 15 Ιουλίου 2014 στο Λονδίνο, σε κλειστό κύκλο προσωπικοτήτων του Ηνωμένου Βασιλείου και των βρετανικών Μ.Μ.Ε. Ο γνωστός ηθοποιός Stephen Fry, ο οποίος ήταν παρευρισκόμενος, την χαρακτήρισε ενθουσιασμένος ως «ένα εξαιρετικό εκπληκτικό έργο τέχνης» και δήλωσε πως είναι «η καλύτερη ταινία που έχει δει ποτέ σχετικά με τον ελληνικό πολιτισμό».

     Η άρνηση της Βρετανίας να συνεργαστεί και η επιμονή της να κατέχει κάτι που δεν της ανήκει, κινδυνεύει να χαρακτηριστεί γλαφυρή. Ο πολιτισμός δεν δανείζεται ούτε οικειοποιείται με το ζόρι από κανέναν. Τα Μάρμαρα του Παρθενώνα είναι ένα αριστούργημα της ελληνικής κληρονομιάς. Από Έλληνες γλύπτες που συνεργάστηκαν για την κατασκευή του. Ένα σύμβολο τελειότητας. Η ίδια μας η ιστορία. Γεγονός διαχρονικό, αδιαμφισβήτητο και αδιαπραγμάτευτο.